Şehrin Kuruluşunda tarihi, coğrafi özellikler etkili olmuştur. Şehrin Cizre İlçesine ve Suriye sınırına olan yakınlığı ve Topografik özellikleri Şehrin tarihinde önemli bir rol oynamıştır.
İdil'in kuzey ve kuzey batısı dağlık ve engebelik, güneyi ise ovalık bir arazi özelliğini gösterir. Arazi yapısı İlçenin kuzeyinden güneyine doğru alçalarak dağlık ve engebelik yapıdan, düz ovaların yer aldığı bir görünüşe bürünür. Şehir, bu iki farklı unsurun ortasında, yükseltileri fazla olmayan tepelerin üzerinde kurulmuştur.
Şehrin Midyat-Cizre yolu üzerinde bulunması beşeri özelliklerini belirlemede önemli bir etken olmuştur. Cizre İlçesine yakınlığı ve ekonomik ihtiyaçlarını buradan karşılaması önemli beşeri bir özelliktir. İdil için Cizre, hem tarihte hem de günümüzde önemli bir ticari merkez olmuştur. Irak sınırı ile neredeyse tüm ticari ilişkiler Cizre üzerinden yapılmaktadır. Şehrin Suriye ile olan ticareti ise Nusaybin bağlantılıdır. Bu yönleri ile komşuları olan Midyat, Nusaybin ve Cizre, İdil'i önemli oranda etkilemiştir.
İlçenin Irak ve Suriye'ye yakınlığı, şehir ekonomisi açısından çok önemlidir. İlçe Halkı geçmişte Suriye ve Irak'la informal ticaret yaparak geçimini temin etmekteydi.
İdil İlçesi tarihi M.Ö.2000 li yıllara kadar gitmektedir. Mardin'in tarihine göre, Antakya'yı, Nusaybin'i ve Midyat'ı kuran Nikkaur adındaki bir kral aynı zamanda İdil'i de kurmuştur. İlk adı Zarih idi. Bu kelime arapça olup, " ekici " demektir.
M.Ö. 2000'li yıllırda bu beldeye yerleşmiş olan Zapdey adındaki bir bey yöreye kendi adını vermiştir. Böylece bir süre beldenin ismi "Beyt Zapdey" yanı "Zapdey'in evi" olarak kalmıştır.
M.S. -(300-400) yıllarında Persler burayı istila ettikten sonra Hazağ (Hazak) ismini vermişlerdir. Hazak Farsça olup, cesur, mert demektir. Mezkür tarihlerde Kral Şabur adındaki Pers kralı binlerce askerle burayı istila ederek 10.000 (onbin) esiri beraberinde götürerek öldürmüştür.
İlçeye ilk gelen ve yerleşen halkın kim olduğu konusunda çeşitli kaynaklarda değişik bilgilere rastlanılmaktadır. Geçmişte büyük uygarlıkların kurulduğu Mezopotamya bölgesinde yer alan İlçe, değişik tarih devirlerinde çeşitli uygarlıkların etkisi altında kalmış ve her uygarlık bugüne değin izler bırakmıştır.
İsa'nın doğumundan sonra Hristiyanlığın dünya üzerinde yayılmasına paralel olarak, halk Hristiyan dinini kabul etmiş ve M.S. 84 yılında bölgeye gelen Adey isminde bir havari tarafından Süryanilik yayılmıştır. Çok yakın zamana kadar İlçe Merkezi ve pek çok köy Süryani-Kadim mezhebine bağlı iken Müslüman halkın İlçeye yerleşmesi ve Hristiyanların yurt dışına göç etmeleri sonucu Müslümanlar çoğunluk durumuna gelmişlerdir.
1924 yılına kadar köy olan İdil, 1924 yılında Cizre İlçesine bağlı bir Bucak, 1937 yılında İlçe olmuştur. İdil başlangıçta Mardin İline bağlı bir İlçe iken; 18 MAYIS l990 tarih ve 20522 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 16 MAYIS 1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Şırnak İline bağlanmıştır.
1937 yılında İlçe olduktan sonra Midyat İlçesine bağlı Haberli (Basibrin) bucağı ile Nusaybin İlçesine bağlı Oyalı (Alyan) bucağı ve bunlara bağlı köyler İlçemize bağlanmıştır.
1924 yılına kadar köy olan İdil, 1924 yılında Cizre İlçesine bağlı bir Bucak, 1937 yılında İlçe olmuştur. İdil başlangıçta Mardin İline bağlı bir İlçe iken; 18 MAYIS l990 tarih ve 20522 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 16 MAYIS 1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Şırnak İline bağlanmıştır.
1937 yılında İlçe olduktan sonra Midyat İlçesine bağlı Haberli (Basibrin) bucağı ile Nusaybin İlçesine bağlı Oyalı (Alyan) bucağı ve bunlara bağlı köyler İlçemize bağlanmıştır.
Midyat İlçesine bağlı bir bucak iken, 1989 yılında İlçe haline getirilen Dargeçit İlçesine, İlçemize bağlı Beğendi, Belen, Bostanlı, Çukurdere ve Yanılmaz köyleri bağlanmıştır. Halen İlçemize bağlı 64 köy ile bu köylere bağlı 17 mezra bulunmaktadır. Ozan köyü yıllar önce boşalmıştır. Terör nedeni ile Peçenek, Yayla, Basak, Işık, Çukurlu, Kayı ve Yalaz köyleri ile Kuvah, Çalı, Ağaçlı, Karaçeşme, Ayınder ve Köşklü mezraları boşalmış buralarda oturan vatandaşlarımız İlçe Merkezi ve komşu İl ve İlçelere yerleşmişlerdir. İl Güvenlik Komisyonunun aldığı karar ile boşalmış köylere geri dönüş izini verilmiş olup köye geri dönüşler başlamıştır. Ayrıca köylerin arasındaki arazi ihtilafları ve köy içindeki çekişmeler nedeniyle bazı aileler arazilerinin bulundukları yerlere üç dört ev yaparak yerleşmekte ve böylece yeni yerleşim yerleri oluşmaktadır. İdil'deki mevcut durum çok dağınık bir yerleşim yapısı göstermekte ve hizmetlerin götürülmesinde güçlükler meydana getirmektedir.
İdil İlçe Merkezi beş mahalleden ibaret olup, Eski İdil olarak bilinen Aşağı Mahallede Süryani vatandaşlar da, vardır. Hristiyanlardan genç nüfus çoğunlukla yurt dışına göç etmiştir. İlçede yalnızca 8 Hristiyan aile mevcuttur. Müslüman nüfus önce İlçe içinde yukarı mahalleye 1970 yılından itibaren yerleşmiş ve gayrimenkul edinmiştir. 1978 yılından itibaren de çoğunluğu teşkil etmiştir. Halen İlçemize bağlı Haberli ve Öğündük köyleri ile İlçe merkezi Aşağı Mahallede Süryani vatandaşlarımız ikamet etmektedir.
